Uwolnienie do środowiska organizmów transgenicznych
Uwolnienie do środowiska organizmów transgenicznych bez wyników rzetelnych badań stanowi poważne zagrożenie
Organizmy zmodyfikowane genetycznie (GMO) to istoty żywe (rośliny, zwierzęta i drobnoustroje), których geny zostały zmienione poprzez usunięcie lub wprowadzenie nowych, często z bardzo odległych systematycznie organizmów, dla uzyskania określonych cech biochemicznych, fizjologicznych lub użytkowych.
Wśród wielu naukowców istnieje jednak zgodna opinia, że problem modyfikacji genetycznej wymaga jeszcze wielu badań i wyjaśnień. Niezależni Eksperci alarmują, że ryzyko uwalniania organizmów transgenicznych jest większe niż dotychczas przypuszczano. Zgodnie z informacjami wybitnych genetyków, istnieją następujące zagrożenia (oczywiście nie są to wszystkie zagrożenia, ponieważ wielu nie da się nawet przewidzieć):
- W roślinach transgenicznych tworzą się nowe rodzaje protein, które mogą wywoływać alergie u ludzi spożywających rośliny transgeniczne i wdychających pyłek z tych roślin. Reymond (2000) donosi, że endotoksyny Cry 9C.BT występujące w odpornej na szkodniki kukurydzy transgenicznej Stark Link powodują alergie. Także Kleter (2003 informacja osobista) donosi, że soja transgeniczna uzyskana przez transformację genu z orzeszka brazylijskiego do soi konwencjonalnej wywołuje alergię. Problem wymaga rzetelnego wyjaśnienia przez niezależnych ekspertów Unii, WHO, FAO, SCP i innych ważnych instytucji zajmujących się tą problematyką (Burks et al 1995, Kleter et al. 2002, Kuiper et al. 2001, Raymond 2000, Taylor 1997).
- Rośliny odporne na szkodniki z genem BT zawierają znaczną ilość endotoksyn, silnie działających przeciwko szkodliwym owadom z przewodem pokarmowym o odczynie zasadowym. Zgodnie z informacją wybitnych gastrologów, także niektórzy ludzie, szczególnie chorzy mają w przewodzie pokarmowym odczyn obojętny lub zasadowy. Należy dokładnie wyjaśnić, czy nie istnieje realne niebezpieczeństwo (szczególnie dla ludzi z dolegliwościami i dzieci) spożywających rośliny transgeniczne razem z endotoksynami. Między innymi dotyczy to transgenicznych ziemniaków odpornych na stonkę i kukurydzy odpornej na niektóre gatunki szkodników. Veber (2003) z Departamentu USDA informuje, że wprowadzona w roku 1990 do praktycznej uprawy w Stanach Zjednoczonych transgeniczna odmiana ziemniaków Newleaf, odpornych na stonkę, po upływie dwóch lat od rejestracji została wycofana, ze względu na niewyjaśniony wpływ na zdrowie ludzi endotoksyn BT i zablokowanie sprzedaży przez supermarkety, pod presją organizacji konsumenckich. Zgodnie z informacją Vebera (2003) obecnie czynione są starania o zarejestrowanie transgenicznej odmiany ziemniaków Newleaf w którymś z krajów Europy środkowo-wschodniej ! Dotyczy to także innych gatunków upraw transgenicznych z genem BT np. odmiany kukurydzy Event BT 11 i MON-810 zawierają znaczną ilość endotoksyn w całej roślinie włącznie z nasionami. Natomiast odmiana kukurydzy Event 176 nie zawiera endotoksyn w nasionach (Raymond 2000).
- W technice tworzenia roślin transgenicznych, wraz z genem zamierzonym, może być też wprowadzony gen NPT-11 odporny na działanie antybiotyku – kanamycynę, istnieje zagrożenie, że po spożyciu roślin transgenicznych wraz z genem odpornym na antybiotyki i zetknięciu się tego genu w organiźmie człowieka z bakteriami chorobotwórczymi, może nastąpić uodpornienie na działanie antybiotyku. Problem wymaga rzetelnego wyjaśnienia (Kleter et al. 2002).
- Niebezpieczeństwo przeniesienia się pyłku z roślin transgenicznych na uprawy ekologiczne, integrowane i konwencjonalne. Plony z upraw ekologicznych zanieczyszczone organizmami transgenicznymi podlegają dyskwalifikacji. W roku 2000 Komisja Europejska zleciła Centrum Badawczemu Unii (Jojn Research Center) badania dotyczące wyjaśnienia możliwości koegzystencji upraw tradycyjnych z uprawami transgenicznymi. W styczniu 2002 zleceniodawca dostał udokumentowaną odpowiedź, że współistnienie wymienionych upraw byłoby bardzo trudne lub w ogóle niemożliwe praktycznie. Pyłek z różnych gatunków upraw transgenicznych może utrzymywać się w powietrzu do kilku godzin, a przy odpowiedniej prędkości wiatru przenosi się do kilkudziesięciu kilometrów zapylając po drodze uprawy tradycyjne, informuje Independent Science Panel (2003). Problem niekontrolowanego rozprzestrzeniania się genetycznie zmodyfikowanych roślin jest poważny, także z ekonomicznego punktu widzenia, bo wiele osób nie chce jeść roślin genetycznie zmodyfikowanych, także dalsi i bliżsi sąsiedzi rolników uprawiających GMO będą mieli zablokowany dostęp do znacznej części rynku. Nie będą mogli już sprzedawać swoich plonów jako wolnych od GMO ( to znaczy po wyższych cenach) ani tym bardziej jako produktów ekologicznych lub z upraw integrowanych. Zgodnie z prawem Unii Europejskiej, rolnicy, którzy wprowadzą do uprawy rośliny transgeniczne, w razie zanieczyszczenia transgenem upraw sąsiadów poniosą surową karną odpowiedzialność, poza tym dojdą dodatkowe koszty związane z obowiązkowym zakupem od firm biotechnologicznych materiału siewnego i wysadkowego.
- Zgodnie z opinią naukowców, rośliny transgeniczne mogą stanowić także inne, potencjalne zagrożenia takie jak: niewyjaśniony wpływ transgenów na ekotoksykologię, oddziaływanie na owady pożyteczne, a szczególnie wpływ pyłku z roślin transgenicznych na pszczoły i inne owady zapylające, oddziaływanie resztek pożniwnych na organizmy glebowe, rozwój superchwastów odpornych na herbicydy, niebezpiecznych dla różnorodności biologicznej (Alteri 1998 i Alteri et al. 1999, Hernandez et al 1998, Losey et al. 1999, Mizuki et al. 1999, Risler et al 1996, Sanborn 1999). Hilbeck et al. (1998) zaobserwowali, że endotoksyny Bt występujące w roślinach transgenicznych odpornych na szkodniki, zwiększają śmiertelność drapieżców mszyc do jakich należą larwy złotooków /Chrysopidae/. Szkodliwy wpływ pyłku z roślin transgenicznych w stosunku do owadów pożytecznych został potwierdzony przez naukowców na Światowym Kongresie Entomologicznym w sierpniu 2004 roku w Australii. Może to dotyczyć także pszczół. Hernandez et al. (1998) wykazali, że Bacillus thuringiensis (serotyp H 34) jest patogenny w stosunku do myszy. Transgeniczna odmiana pomidorów Flovr Savr wywołuje wrzody w przewodzie pokarmowym szczurów, podobne do tych jakie wywołuje u ludzi aspiryna. Ziemniaki transgeniczne z genem przebiśniegu powodują zaburzenia rozwoju organów wewnętrznych, a szczególnie przewodu pokarmowego u młodych szczurów donosi Independent Science Panel (2003) Palm et al. (1996) stwierdzili, że resztki pożniwne transgenicznej kukurydzy osłabiają mineralizację w glebie przez 40 dni. Rośliny odporne na glifosat tolerują duże, niedopuszczalne dawki herbicydów. Istnieje realne zagrożenie stosowania znacznie zawyżonych dawek herbicydów, zagrażających otaczającemu środowisku i zdrowiu ludzi.
- Możliwości niekontrolowanego przedostawania się transgenów do otaczającego środowiska oraz ich krzyżowania się z różnymi grupami organizmów prowadząc przez to do nieprzewidywalnych i nieobliczalnych skutków (Raymond 2000).
Transgeniczne uprawy nie przyniosły oczekiwanych korzyści dla rolnictwa. Independent Science Panel (2003) donosi, że wiele doświadczeń polowych w ostatnich latach wykazało obniżenie plonów upraw transgenicznych soi i rzepaku od 5 do 10 % w stosunku do tradycyjnych odmian tych roślin. Dotyczy to także transgenicznych buraków cukrowych. Naukowcy wyjaśniają, że przyczyną obniżenia się plonów jest brak ustabilizowania genetycznego w GMO. Mechanizm obronny genów rodzimych powoduje osłabienie lub inaktywację genów obcych. Zachodzi strukturalna, genetyczna nietrwałość i brak integracji między genami prowadząca do zmniejszenia zbiorów. Także i inne argumenty zwolenników transgeniki dotyczące ograniczenia stosowania pestycydów nie sprawdziły się. Zgodnie z raportem USDA po wytworzeniu odpornej kukurydzy i soi na glifosat, zużycie tego herbicydu w roku 2003 wzrosło na wymienionych uprawach o około 30%.
Także w szeregu wypadkach nie zmniejszyła się ilość stosowanych insektycydów w transgenicznych w uprawach z genem BT. Powodem tego może być uodpornienie się szkodników w stosunku do endotoksyn BT informuje Independent Science Panel (2003).
Należy także uwzględnić fakt, że przy tworzeniu organizmów transgenicznych jako markery i promotory umożliwiające zamierzoną lokalizację i uaktywnienie przeniesionego transgenu stosowane są bakterie i wirusy .Transgeny charakteryzują się silnymi właściwościami poziomego rozprzestrzeniania się do sąsiednich genomów. Naukowcy alarmują, że wiąże się z tym duże niebezpieczeństwo dla zdrowia ludzi i zwierząt. W genotypach organizmów żywych występują uśpione komórki wirusów i bakterii. Wprowadzone do nich transgeny mogą powodować reaktywacje utajonych form mikroorganizmów oraz nieprzewidywalne rekombinacje i mutacje drobnoustrojów prowadzące do rozwoju nowych generacji chorobotwórczych mikroorganizmów groźniejszych od wirusa SARS! Naukowcy nazywają to terroryzmem biologicznym ostrzega Independent Science Panel (2003). Potwierdzeniem tego jest przypadek, który niedawno zdarzył się w laboratorium biotechnologicznym w Australii. Przy manipulacji genetycznej nieszkodliwych mikroorganizmów powstał zabójczy wirus, który w krótkim czasie zniszczył wszystkie doświadczalne gryzonie i tylko cudem nie rozprzestrzenił się na zewnątrz, a to już krok od katastrofy.
Podobne, niekontrolowane procesy mogą także zachodzić po zetknięciu się transgena lub pyłku transgenicznego z mikroflora glebową oraz mikroorganizmami występującymi w otaczającym nas środowisku. Z tych względów wszelkie manipulacje transgeniczne naukowcy winni prowadzić tylko w warunkach ściśle odizolowanych i ze skrajną ostrożnością, w celu niedopuszczenia do wymknięcia się tych procesów spod kontroli ostrzega Independent Science Panel (2003).
Wytworzenie i użycie przez człowieka organizmów transgenicznych może mieć ta że pewne cechy korzystne szczególnie w medycynie i farmacji
- Uzyskanie szczepionki przeciwko wściekliźnie (Cantley 2003, Kuiper et al. 2001, Zimny et al. 2003).
- Potencjalne możliwości uzyskiwania nowych, bardziej skutecznych preparatów farmakologicznych i szczepionek, może się przyczynić do znacznego postępu w medycynie, szczególnie w kuracji dotychczas nieuleczalnych chorób. Transwer genów hamujących procesy zapalne.
- Możliwości użycia organizmów transgenicznych w utylizacji szkodliwych dla człowieka odpadów gospodarczych, synteza biodegradalnej folii.
Dotychczas brak jest jednak wyników badań, które jednoznacznie oceniłyby nieszkodliwość organizmów zmodyfikowanych genetycznie dla zdrowia ludzi.
Tradycyjne metody stosowane do oceny żywności nie są w pełni przydatne w stosunku do produktów transgenicznych. Z tych względów, znaczna część najnowszych publikacji dotyczy opracowania metod, które w najbliższym czasie będą zastosowane do oceny żywności transgenicznej. Przy tym nie chodzi tu o stwierdzenie bezwzględnej nieszkodliwości żywności transgenicznej, lecz porównanie jej z żywnością konwencjonalną.
Znacznym utrudnieniem we właściwej ocenie organizmów transgenicznych jest fakt, że różne środowiska specjalistów, zwolenników i przeciwników GMO podchodzą zbyt jednostronnie do problemu, zamykają się w swoich wąskich kręgach i nie dochodzi do rzetelnej dyskusji oraz wymiany informacji.
Sądzę, że problem organizmów transgenicznych w naszym kraju należy traktować rozważnie, bez pośpiechu i emocji „nie wychodzić przed orkiestrę”. Nie zaczynać jakoby od końca (Malepszy 2003).
Najpierw wykazać przy pomocy wnikliwych badań, że organizmy transgeniczne nie stanowią zagrożenia, a następnie rozważyć celowość ich wprowadzenia. Opierać się na wynikach wnikliwych choć kosztownych badań niezależnych placówek naukowych, UE, FAO, WHO, SCP, OECD i innych zajmujących się tą problematyką instytucji Unii Europejskiej. Traktować poważnie wnioski z protokołu Kartageńskiego i ze Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro, których sygnatariuszem jest także Polska nakazujące stosować daleko idącą zasadę przezorności oraz traktować ochronę środowiska naturalnego i zdrowia ludzi jako najważniejszy problem, który winien być zawsze w centrum uwagi każdego działania człowieka. Uczciwie informować społeczeństwo o racjach zwolenników i przeciwników GMO w celu umożliwienia dokonywania świadomego wyboru. Nie uprzedzać się z góry do wszystkiego co wiąże się z organizmami transgenicznymi. Umożliwić naukowcom prowadzenie badań z zachowaniem szczególnej ostrożności w warunkach odizolowanych od środowiska, stwarzając szansę na nowe, unikalne odkrycia, szczególnie w medycynie i farmacji.
Stosunkowo największe zagrożenie ze strony GMO jest uwalnianie do środowiska żywych organizmów transgenicznych (materiał siewny, sadzeniaki). W przypadku przetworzonej żywności transgenicznej która ustawowo podlega obowiązkowi znakowania, konsument ma możliwości wyboru na podstawie ogólno dostępnych informacji o GMO. Uwolnione do środowiska żywe organizmy transgeniczne (nasiona, sadzeniaki) ze względu na silne ich właściwości rozprzestrzeniania się mogą zanieczyścić cały teren, a po dłuższym czasie wyprzeć uprawy ekologiczne, integrowane i konwencjonalne prowadząc do nieprzewidywalnych i nieodwracalnych skutków. Z tych względów należy wprowadzić bezwzględny zakaz na wprowadzanie materiału rozmnożeniowego GMO do środowiska do czasu ewentualnego udowodnienia, że rozmnażanie organizmów transgenicznych nie stanowi zagrożenia dla środowiska. Skutki pochopnego wprowadzenia transgenów będą nieodwracalne i nieprzewidywalne.
Aby skutki postępu biotechnicznego nie wymknęły się spod kontroli, niezbędne jest współdziałanie władzy i wiedzy (polityków, naukowców, etyków, genetyków, lekarzy). Tylko to pozwoli zapanować nad rewolucją biotechnologiczną i uniknąć katastrofy (Fukujama 2004). Wobec braku głębszego poznania problemu, w celu uniknięcia zagrożeń dla ludzi i środowisk, obecnie należy bezwzględnie przedłużyć moratorium na uwolnienie do środowiska żywych organizmów transgenicznych do czasu wyjaśnienia istotnych spraw związanych z zagrożeniem i ewentualnymi korzyściami omawianej dziedziny biotechnologii.
Obecnie Polska nie jest przygotowana do wprowadzania upraw transgenicznych, a pośpiech i pochopne działania w tym bardzo ważnym problemie może doprowadzić do nieobliczalnych skutków.
W dużej mierze dotyczy to także żywności i paszy transgenicznej. Konsumenci nie chcą pełnić roli doświadczalnych królików.
Zdaniem niezależnych ekspertów Unii Europejskiej ewentualne szerokie, komercyjne uwolnienie do środowiska upraw transgenicznych w najbliższym czasie należy traktować jako brak wyobraźni i odpowiedzialności.
Alternatywą dla transgeniki jest rolnictwo integrowane. Jest to system uprawy zapewniający trwale wysokie ilościowe, a przede wszystkim dobre jakościowo zbiory. Plony uzyskane z produkcji integrowanej nie mogą zawierać nie tylko pozostałości pestycydów i endotoksyn, lecz muszą być także wolne od mykotoksyn, azotanów, metali ciężkich (ołowiu, kadmu, rtęci, cynku) i innych szkodliwych substancji. Rolnictwo integrowane dla uzyskania celów ekonomicznych wykorzystuje w pierwszej kolejności metody naturalne, agrotechniczne i biologiczne.
Polska ma dużą szansę na integrowaną produkcję i eksport zdrowej, nie zanieczyszczonej transgenami i innymi toksycznymi substancjami żywności.
Literatura
- Altieri M.A 1998. The environmental risk of transgenic crops; an agroecological assessment. Ag.Biotech.News Inform 10: 405-410
- Altieri et al 1999. Ten reason why biotechnology will not ensure food security, protect the environment and reduce poverty in the developing world. Ag. Bio. Forum. Vol 2, November 3 and 4 Summer/Fall; 155-162
- Burks A.W. , Fuchs R.L. 1995. Assessment of the endogenous allergens in glyphosate – tolerant and commercial soybean varieties. J.Allergy Clin.Immunol. 96: 1008-1010
- Cantley M. 2003. Biotechnology in Europe. II Krajowy Kongres Biotechnologiczny–Łódż 23-27-06. Materiały Konferencyjne :121
- Fukujama F. 2004. Scenariusz przyszłości Świata. Przegląd Nr 15 (224): 42-43
- Hernandez E., Ramisse F., Ducoureau T., Cruel T, Cavallo J.D. 1998. Bacillus thuringiensis serotype H 34 – konkukien superinfection; case report and experimental evidence of pathogenicity in immuno suppressed mice. J.Clin. Microbiol. 36: 2138-2139
- Hilbeck A., Baumgartner M., Fried P.M., Bigler F. 1998. Effect transgenic Bacillus thuringiensis corn-fed prey on mortality and development of immature chrysoperla carnea /Neuroptera, Chryzopidae/. Environ. Enomol. 27: 480-487
- Kleter A.G., Kuiper A.H. 2001. Regulation and safety assessment of GM foods and feed Warsaw Conf. 20 Sept:1-112
- Kuiper A.H., Kleter A.G., Noteborn P.J., Kok E.J. 2001. Assessment of the food safety issues related to genetically modified foods. The Plant Journal, 27(6):503-528
- Łuków P., Bołoz W. 2003. Filozoficzne i moralne aspekty inżynierii genetycznej. Genetycznie Modyfikowane Organizmy, kto ma rację? Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego RolnicTWA: 85-96
- Malepszy S. 2003. Rośliny transgeniczne – nauka i praktyka rolnicza. Genetycznie Modyfikowane Organizmy, kto ma rację? Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa: 27-38
- Mizuki E., Ohba M., Akao T., Yamashita S., Saytoh H., Park Y.S. 1999. Unique activity asociated with non insecticidal Bacillus thuringiensis parasporal inclusions: in vitro cell-killing action on human cancer cells. J.Appl. Microbiol. 86:477-486
- Metcalf D.D., Astwood J.D., Townsend R., Sampson
- Niemirowicz-Szczytt K., 2005. Metody kontroli żywności pochodzącej z roślin genetycznie modyfikowanych X Ogólnopolski Naukowy Zjazd Hodowców Roślin Ogrodniczych. Skierniewice 15-16 lutego 2005. Streszczenie: 57-62
- S.L., Fuchs R.L. 1996. Assessment of the allergenic potential of fads derived from genetically engineered crop plants. Critical Rewiews in Food Science and Nutrition 36: 5165-5186
- Palm C., Schaller D.L., Donegen K.K., Seidler R.J. 1996. Persistence in soil of transgenic plant produced Bacillus thuringiensis var Kurstaki endotoxin. Canad. J.Microbiol. 42: 1258-1262
- Raymond J.C. 2000. Bt transgenic crops: Risk and benefits. Integrated Pest Management Reviews 5:151-173
- Risler J., Mellon M. 1996. The ecological Risk of Engineered Crops. Cambridge MA, USA; Mit Press
- Schuler T.H., Potting R.P.J., Denholm I., Poppy G.M. 1999. Parasitoid behaviour and Bt plants. Nature 400:825
- Samborn J.R. 1999. Bt corn pollen drift and monarch larvae toxicity: an absence of comperative risk assessment. Pesticide Outlook – August:174
- Taylor S.L. 1997. Food from genetically modified organissm and potential for food allergy. Environ. Toxicol. Pharmacol. 4:121-126
- Veber D. 2003. Colorado beetle pest of the move. Pesticide outlook. Vol. 14, No 6: 256-259.
- Zimny J., Macewicz J. 2003. Stan obecny i perspektywy uprawy roślin transgenicznych w świecie. II Krajowy Kongres Biotechnologiczny. Łódź 23-27-06. Materiały konferencyjne:623
- Independent Science Panel 2003. Report from Conference published by Institute of Science PO Box 32097 London NWI OXR, UK; 1-115.