O ginących pszczołach i GMO (7′)
GŁOSY EKSPERTÓW
Czas na podsumowanie wiedzy o wpływie genetycznie modyfikowanych organizmów na pszczoły i środowisko. Oto niektóre opinie ekspertów, które przedstawiłem na spotkaniu Warszawskiego Dyskusyjnego Klubu Pszczelarza 27 października 2009 roku.
Głosy z Niemiec
Walter Haefeker członek Zarządu Niemieckiego Stowarzyszenia Zawodowych Pszczelarzy i wiceprezydent Europejskiego Stowarzyszenia Zawodowych Pszczelarzy dostrzega związek między zapaścią kolonii pszczelej, zwaną chorobą CCD (ang. Colony Collapse Disorder) a obecnością transgenicznej kukurydzy Bt na 40% obszarów rolniczych w USA oraz w rejonie Melkemburgii – Zachodniego Pomorza i Brandenburgii. W prezentacji dostępnej w internecie1 stawia pytanie: „Czy genetycznie modyfikowane organizmy są błogosławieństwem czy przekleństwem?” I dodaje: „Pszczelarstwo nie może zostać zmarginalizowane, gdy wprowadzane jest pochopnie GMO.” „ Należy rozpatrywać każdą modyfikację genetyczną osobno. Znamy tylko niektóre oddziaływania i typy ryzyka, które można przewidzieć przed podjęciem decyzji o wprowadzaniu GMO.”
Swoją prezentację ilustruje dowcipnym rysunkiem: „Fikcja Inżynierii Genetycznej,” podpisanym następująco: „Inżynier genetyczny modyfikuje DNA: niechciane geny są usuwane a chciane geny dodawane.”Następnie dowiadujemy się jak wygląda praktyka inżynierii genetycznej.
- Geny nie są dokładnie umieszczone (przyczepione)
- Geny mogą w ogóle się nie zagnieździć w genomie
- Geny mogą wylądować w złym położeniu w genomie
- Geny mogą się zagnieździć w wielu położeniach
Walter Haefeker stawia pytanie „Czy koegzystencja jest w ogóle możliwa?
- Dla jakich roślin (rzepaku)?
- Koegzystencja sąsiednich gospodarstw?
- Koegzystencja z rolnictwem ekologicznym?
- Koegzystencja z produkcją nasion?
- Koegzystencja z pszczelarzami?
Koegzystencja? Firma Alianz Insurance odmówiła ubezpieczenia przed stratami powodowanymi przez uprawę roślin modyfikowanych genetycznie, tak uzasadniając decyzję : „Przy takim ryzyku wymiar i zasięg szkód jest nie do oszacowania. Dlatego ubezpieczenie się przed ryzykiem stwarzanym przez inżynierię genetyczną jest niestety niemożliwe.”
Haefeker podaje koszty analizy miodu2, a ponieważ są ekstremalnie wysokie pyta o wolność
wyboru dla pszczelarzy i klientów. Bo bez tej analizy ani pszczelarz ani nabywca miodu nie dowie
się czy miód (pyłek) jest zanieczyszczony GMO.3
- Wykrycie GMO – 235 EURO
- Określenie jaki typ GMO – 80 EURO
- Ustalenie ile jest GMO dla rzepaku – 150 EURO
- Ustalenie ile jest GMO dla różnych odmian kukurydzy – 150-300 EURO
Razem: 465 EURO dla rzepaku i 615 EURO dla kukurydzy4 .
Heafeker proponuje dwa rozwiązania problemu:
1. Bio-Monitoring – miód i pyłek odzwierciadlają sytuację w otaczającej przyrodzie, a pszczoły idealnie nadają się do bio-monitoringu, wykrywania zasięgu upraw GMO, co zapisano w zaleceniach EU. Pszczelarze i nabywcy miodu mogliby wiedzieć co jest w miodzie, a społeczeństwo jakie GMO jest w środowisku, w przyrodzie i rolnictwie.
2. Wprowadzanie regionów wolnych od GMO5.
W perspektywie 2022 roku stawia następujące rokowania:
- ponad 50% obszarów rolniczych nie będzie zapylana przez pszczoły
- tradycyjne pszczelarstwo skoncentrowane na produkcji miodu szybko zaniknie
- zapylenia będą dokonywały przez „przemysłowe pszczoły GMO”przez specjalne ekipy tak
jak w USA - W miodzie znajdą się zanieczyszczenia farmaceutyczne
Czy dojdzie do wprowadzenia nowych produktów GMO – pszczół z podwyższoną odpornością na choroby i pasożyty. Czy „wyprodukowanie” pszczół odpornych na insektycydy pozwoli na opryskiwanie chemikaliami roślin bez szkody dla zapylających je „przemysłowych pszczół”?6
Haefeker rozważa dwa czarne scenariusze
„Pszczoły odporne na warrozę mogły by być miłe, ale…produkty GMO są chronione patentami i legalnie dla pszczelarzy będą tylko dostępne licencjonowane matki-królowe. Hodowla naturalnych matek przez pszczelarzy będzie niemożliwa, ponieważ opatentowane geny zanieczyszczą całą pulę zasobów genetycznych. Genetyczna różnorodność zniknie. Pszczoły GMO podzielą społeczność pszczelarską. W środowiskach wiejskich dojdzie do wojny cywilnej, najpierw między rolnikami, a potem między pszczelarzami.”
„Pszczoły odporne na insektycydy byłyby miłe, ale…umożliwią stosowanie totalnych insektycydów. Nastąpi masowe ginięcie pszczół u konwencjonalnych pszczelarzy. Zapylanie będzie możliwe tylko przez „przemysłowe pszczoły GMO”. Nie będzie możliwe zapylanie roślin rosnących w ogrodach prywatnych i w przyrodzie. Miód zanieczyszczony insektycydami nie będzie nadawał się do sprzedaży. Pszczoły GMO nie będą się więcej nadawały do bio-monitoringu.”
Kolejne zagrożenie widzi ze strony tzw. roślin farmaceutycznych (Pharma-Crops), cytując fragment opinii prof. dr Rainera Fischera z Politechniki w Aachen: „Kandydatami na pharma-crops są kukurydza i tytoń, które mogą być uprawiane przez firmy farmaceutyczne w szklarniach lub na specjalnych polach.”7
Podaje też przykład z Holandii8
- Petunie GMO
- Nektar zawiera białka do wykorzystania w szczepionkach dla psów
- Pszczoły zostaną wykorzystane do zbierania nektaru
- Pharma -miód posłuży jako surowiec do produkcji szczepionek
- Nie bierze się pod uwagę oddziaływania na pszczelarstwo w sąsiedztwie tych pól
Haefeker sądzi, że nie jest możliwa generalna ocena wpływu roślin GM na pszczoły, ponieważ jest wiele różnych modyfikacji genetycznych. Ponadto badania ich wpływu na pszczoły dotychczas wykonano tylko dla roślin w modyfikacji Bt.9
Haefeker cytuje prace Profesora Hansa-Hinricha Kaatz’a z Uniwersytetu w Halle, który w latach 2001-2004 badał wpływ kukurydzy Bt na pszczoły na Uniwersytecie w Jenie. i zauważył, że gdy przypadkowo w badaniach używano pszczół zaatakowanych przez pasożyty, wyginęło ich dużo więcej w kohorcie, której podano w pokarmie toksynę Bt. “Znaczące różnice efektów wskazują, że oddziaływanie toksyny i patogenów na jelita pszczół jest zmienne ” .
Haefeker wyjaśnia szczegółowo sposób działania Toksyny Bt :
- Toksyny Bt są wytwarzane aby atakować wyściółkę jelit owada
- Bakteria może pokonać system immunologiczny owada poprzez otwory w wyściółce jelit
- Kukurydza Bt wytwarza toksyny Bt bez udziału bakterii glebowej Bacillus thuringensis
- Owady traktowane antybiotykami przed narażeniem na Bt, nie są dotknięte przez Bt.
- Działanie roślin Bt na owady docelowe wydaje się zawsze związane z przypadkową infekcją
- Gdy dorosłe pszczoły trawią pyłek-Bt, toksyna Bt tworzy typowe otwory w wyściółce jelita
- Te otwory stanowią wejścia dla powszechnych chorób tj. mikrosporydia (Nosema apis).
We wnioskach Walter Haefeker proponuje:
- Niezależne testy toksyczności dla pszczół przed dopuszczeniem roślin GMO,
- Testy stosowane dla pestycydów w rolnictwie należy poprawić i przedłużyć niezależnie
od tego jak pestycyd jest uwalniany do środowiska, - Środowisko potrzebuje zapylania, dlatego ignorowanie pszczół i pszczelarzy stwarza
ryzyko dla wszystkich - Pszczoły są o wiele pożyteczniejsze dla rolnictwa niż rośliny genetycznie modyfikowane
“Prof. Dr. Hans-Hinrich Kaatz z Niemiec referował na Kongresie Entomologicznym w 2009 roku wyniki doświadczenia, w którym podanie pszczołom cukru z dodatkiem pyłku Bt zwiększyło o 50% ich śmiertelność podczas zimowania. Na tym Kongresie dyskutowano nad wpływem roślin transgenicznych na owady pożyteczne, również na pszczoły. Stwierdzono, że pyłek roślin transgenicznych powodował ginięcie owadów pożytecznych. Złotooki i biedronki żyły krócej,miały mniejszą płodność i ograniczoną aktywność.”10
Głos ze Szwajcarii
Dr Angelica Hilbeck z Instytutu Integratywnej Biologii – Politechniki w Zurychu – w swojej prezentacji internetowej pt. Rośliny Bt i niezamierzone skutki ze zwróceniem uwagi na pszczoły miodne11 prezentuje opinie przemysłu biotechnologicznego, jak sama zaznacza na wstępie. „Transgeniczna kukurydza wytwarza jedną lub więcej toksyn typu Bt dla ochrony przed larwami licznych motyli i szkodnikami np. omacnicą prosowianką (Ostrinia nubilalis).”
„Znane warianty toksyny Bacillus thuringensis wykorzystywane do ochrony przed:
- stonką ziemniaczaną i larwami żuka wiązowego – Bt var. Tenebrionis
- gąsienicami – Bt var. Kurstaki
- moskitami, czarną muszką, larwami komara grzybowego – Bt var. Israelensis
- larwami mola woskowego, różnymi gąsienicami, szczególnie gąsienicami mola – Bt var. Aizawai.”
„Znane są dwie definicje wrażliwości (podatności):
– Ekonomiczna -to ostry skutek, np. szybka śmierć owada będącego celem stosowania środka małymi dawkami
– Ekologiczna – wszystkie skutki, włącznie z i poza ostrą toksycznością, np. subletalnymi skutkami, skutkami odległymi w czasie, etc.”
„Nowe wyniki badań Brodericka (2006)12 nt. sposobu działania toksyny Bt nie zostały zauważone przez naukowców badających toksynę Bt, co budzi zdumienie”
- Bakterie środka jelita są niezbędne dla uaktywnienia się toksyny Bt
- Jeśli owady , które zwalczamy zostaną potraktowane antybiotykami toksyny Bt nie będą działać. Niejasne dlaczego ale najwidoczniej pewne (które???) bakterie są niezbędne do pobudzenia ich działania
- To odkrycie mogłoby wyjaśnić wszystkie rodzaje”dziwnych” skutków ubocznych Bt ale wymagałoby to zgrania wysiłków w prowadzonych badaniach”
„W przeglądzie badań dokonanym przez Hilbecka i Schmidta (2006) analizowano:
- Jak specyficznie działają białka Bt i co jeszcze mogą spowodować?13
- W 27 tj. 50% z 54 badań nie wykazano wpływu na jeden lub więcej badanych parametrów
- Wpływ wykazano niezwykle rzadko
- Obserwowany wpływ był w kategoriach stopnia i typu oddziaływania często nieprzewidywalny.”
„Wpływ GMO na pszczoły”
„Standardowe badanie wpływu na organizmy nie będące celem zwalczania – oparte jest na metodzie testowania pestycydów na:
- Pchle wodnej (daphnia magna) – ostra toksyczność 48 h statyczne powtórzenie z pyłkiem
- Skoczogonkach (Folsomia candida) – chroniczna toksyczność, 28 dni,drożdże + materiał testowy
- Dżdżownicach (Eisenia foetida) – 14 dni, gleba + materiał testowy
- Pszczoła miodna (Apis mellifera) – ostra toksyczność, 45 minut, niestrawiony pyłek+ woda
- Drapieżne /pasożytnicze owady
- Hippodamia convergens – dorosłe osobniki badane, wielotroficzne
- Nasonia vitripennis – dorosłe osobniki, pasożyty larw muchy domowej, niepełna
ekologiczna istotność, wielotroficzne - Chrysoperla carnea – larwy, wielotroficzna, pokryte jajeczka , przez około 1 tydzień mola
mącznego
Materiał wykorzystywany do testów:
- Suszone sublimacyjnie białko liścia jako testowy materiał żywieniowy
- Wytworzona przez mikroorganizmy, uaktywniona toksyna Bt
Czas trwania testu: krótkotrwały, ostry. Koniec testu: badanie parametrów toksykologicznych.
Zdaniem Dr Angeliki Hilbeck : Takie badania to za mało! Rośliny GMO i ich nowe transgeniczne produkty przypominają rośliny a nie chemikalia.14Naukowo poprawny test musi to brać pod uwagę! Od końca lat 90 ta opinia nie dociera do adresata.
Dr Hilbeck celowo konfrontuje fragmenty informacji ze strony AgBioview:
„Jest obszerna informacja na temat braku wpływu toksyny Bt wytworzonej przez mikroorganizmy na niedocelowe grupy pożytecznych owadów włącznie z pszczołą miodną i inne owady zapylające.”
„Białka Bt są idealne do użycia w produkcji ekologicznej i w roślinach Bt, ponieważ są one ekstremalnie selektywne i są toksyczne tylko dla pewnych szkodników…łączą się specyficznie z receptorami położonymi w środkowym jelicie wrażliwych szkodników i nie mają szkodliwego wpływu na pożyteczne owady nie będące celem ich stosowania w warunkach stosowania, włączywszy drapieżców i pasożyty celowo niszczonych gąsienic i pszczół.”
„… i łącząc częściowo strawione „uaktywnione” białka z pewnymi specyficznymi powinowatymi receptorami na powierzchni nabłonka środkowego jelita zwalczanych organizmów”
„ Naukowcy przeprowadzili szerokie oceny bezpieczeństwa pszczoły miodnej na wszystkich roślinach odpornych na szkodniki, włącznie z kukurydzą Bt i bawełną Bt. Białka Bt w tych roślinach nie wykazały szkodliwego wpływu na pszczołę miodną. „
„Analizy ryzyka EPA15 wykazały, że toksyny Bt obecne w roślinach Bt nie wykazują szkodliwego wpływu na organizmy nie będące celem ich stosowania w populacjach narażonych na poziomy białek Bt wytworzonych w tkankach roślin.”
Dr Hilbeck krytycznie odnosi się do stosowanej w EPA metodologii i oceny wyników. „Stwierdzono, że w 9 dniowym doświadczeniu pod koniec doświadczenia największą śmiertelność pszczół obserwowano w grupie kontrolnej, której podano na gorąco rozcieńczone16 białko Cry1Ab, a najmniejsza śmiertelność w grupie,której podawano dietę białkową Cry1Ab. Pomimo to EPA oceniła wyniki badań jako wskazujące na brak niekorzystnych wpływów białkaCry1Ab obecnego w MON810Bt dla dziko żyjących organizmów lub pożytecznych bezkręgowców.17 Dr Hilbeck zgłasza zastrzeżenia, które nazywa „PROBLEMY”.
- Tylko białka wytworzone przez mikroorganizmy użyto w arbitralnym stężeniu (20ppm = 20mikrogramów na gram diety.
- Dla kukurydzy MON810 jest sygnalizowany niski poziom toksyny Bt.
- Dla innych przypadków są sygnalizowane dużo wyższe koncentracje. Wyjątkowo wysokie poziomy Bt są sygnalizowane dla kukurydzy MON863 – przeciw omacnicy prosowiance(Ostrinia nubilalis).
- Za krótki okres badań 9-15/19 dni
- Wątpliwości budzi opracowanie statystyczne wyników i projekt doświadczenia”
Zwolennicy przemysłowej uprawy rzepaku na paliwo powinni jeszcze zapamiętać, że niedopuszczony do uprawy w Unii Europejskiej „Rzepak transgeniczny odporny na Roundupspowodował wyginiecie dwóch trzecich populacji motyli i połowy pszczół na jednej z farm wUSA.” 18
Głos z USA
Mike Adams, wydawca Natural News, kilka dni temu napisał19o ostatnich odkryciu przez naukowców amerykańskich20 nowej hipotezy przyczyn wyginięcia pszczół. (tak zwanej choroby CCD), a konkretnie podawania pszczołom syropu kukurydzianego o wysokiej zawartości fruktozy (HFCS), który jest produkowany jako płynny ochładzacz , chciałoby się powiedzieć “życia pszczół i pszczelarzy”, ale w świetle ostatnich badań ten składnik może działać tak jak trucizna na pszczoły.” „Naukowcy odkryli, że przy temperaturze powyżej 120 stopni F (t.j. powyżej 49 stopni Celsjusza) podgrzewany w stosowanych w praktyce temperaturach syrop ten tworzy formy związku o nazwie hydroxymethylfurfural.” „Syrop ten znajduje się w sosach w pizzach, dodatkach do sałatek, a nawet w pszennym chlebie i w tysiącach innych produktów”. „Jest słodki i tani, dlatego skusił pszczelarzy. Ale okazało się że może poważnie szkodzić pszczołom”. Ale redaktor Mike Adams ośmiela się zadać pytanie, „jeśli syrop ten był podawany przez dziesiątki lat, dlaczego to nagłe znikanie kolonii pszczelich nastąpiło w ciągu kilku ostatnich lat? Możliwe, że dodatkowy stres na pszczoły wywierają chemikalia, pestycydy, rośliny GMO inne czynniki w środowisku.”21
KILKA REFLEKSJI NA ZAKOŃCZENIE
- GMO uratuje świat od głodu, bo daje wyższe plony. W długim okresie czasie nie, jeśli zniszczy gleby.
- GMO nie niszczy środowiska, bo wymaga mniej chemii. Nie sprawdziło się w praktyce, bo herbicyd Roundup jest na świecie najczęściej używanym środkiem ochrony roślin, a ilość Bt pozostająca w glebie po uprawach roślin Bt jest bardzo zróżnicowana i generalnie większa od ilości występujących w naturze, co ma wpływ na zmiany bioróżnorodnosci.
- GMO przeciwdziała zmianom klimatu. To założenie nie sprawdza się, biorąc pod uwagę powyższe uwagi i fakt, że sekwestracja C org w glebie spada, ponieważ zależy ona od różnorodności biologicznej, którą GMO niszczy a nawet eliminuje do zera.
- GMO jest dobre na suszę. Założenie katastroficzne gdy klimat już się zmieni na tyle, że nic nie będzie mogło naturalnego urosnąć, ale błędne, gdyż rośliny GMO nie mogą tak jak rosliny naturalne dostosować się do zmiennych warunków klimatycznych i pogodowych.
- Możliwa jest koegzystencja z GMO upraw naturalnych, ekologicznych i konwencjonalnych. Założenie od początku teoretycznie i błędne i praktycznie syzyfowe, gdyż zapylenie nawet w jednym rzucie sięga do kilkudziesięciu kilometrów i nie wynika tylko z ruchu wiatru, ale owadów, ptaków, wody.
- GMO zwiększy bioróżnorodność nowych roślin i zwierząt. Założenie, że można utrzymać większa różnorodność biologiczną w bankach genów GMO, wymieniając corocznie nasiona i jednocześnie niszcząc naturalne zasoby genetyczne jest błędne.
- GMO przyczyni się do rozwoju społeczeństwa wiejskiego. Odwrotnie! GMO skonfliktuje społeczeństwo wiejskie. Zatrudnienie w wielkoprzemysłowych fermach bezrobotnych na niewolniczych warunkach i presja na rolników konwencjonalnych i ekologicznych spowoduje bankructwa i ucieczkę do miast.
- Żywność GMO nie rożni się od naturalnej. Ryby z ludzkim genem tak, bo są większe. Inne produkty dłużej się rozkładają w środowisku w porównaniu z naturalnymi.
Może konfrontacja opinii pozwoli zrozumieć istotę problemów jakie stwarza wprowadzanie GMO. Najważniejsze aby te opinie zostały przemyślane przez praktyków pszczelarzy a wnioski wzięte do serca.
Opracował:
Wacław Święcicki
27 października 2009 roku